مونوآمونیوم فسفات (MAP): کود هوشمند با دوگانه‌ای از نیتروژن و فسفر

مقدمه

در دنیای امروز که افزایش بهره‌وری کشاورزی و تغذیه بهتر گیاهان یکی از اهداف کلیدی کشاورزان و پژوهشگران است، انتخاب نوع کود اهمیت زیادی دارد. یکی از کودهای معدنی پرکاربرد و مؤثر که تعادلی از دو عنصر حیاتی یعنی نیتروژن و فسفر را در اختیار گیاه قرار می‌دهد، مونوآمونیوم فسفات (MAP) است. این ماده نه تنها از نظر ترکیب شیمیایی ساده و کاربردی است، بلکه در ساختار خاک، جوانه‌زنی، رشد ریشه‌ها و بهره‌وری نهایی گیاه نقشی مهم ایفا می‌کند.

---

۱. مونوآمونیوم فسفات چیست؟

مونوآمونیوم فسفات (Monoammonium Phosphate) با فرمول شیمیایی NH₄H₂PO₄ یک ترکیب معدنی کریستالی سفیدرنگ و محلول در آب است. این ماده از واکنش آمونیاک (NH₃) با اسید فسفریک (H₃PO₄) تولید می‌شود و در کشاورزی به‌عنوان یکی از مؤثرترین کودهای فسفری شناخته می‌شود.

---

۲. ترکیب مغذی MAP

MAP حدود 11٪ نیتروژن (N) و 52٪ فسفر (P₂O₅) دارد. این ترکیب خاص باعث شده MAP هم برای مراحل ابتدایی رشد گیاه (به‌ویژه توسعه ریشه‌ها) و هم برای ایجاد تعادل تغذیه‌ای در کل دوره رشد مناسب باشد.

---

۳. ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی MAP

• حلالیت بالا در آب
• اسیدی بودن ملایم: در تماس با خاک رطوبت‌دار، محیطی با pH حدود 4.5 تا 5 ایجاد می‌کند که به جذب بهتر فسفر کمک می‌کند.
• پایداری بالا و حمل‌ونقل آسان
• قابل ترکیب با سایر کودها (به‌جز کودهای حاوی کلسیم یا منیزیم که ممکن است رسوب ایجاد کنند)

---

۴. کاربردهای مونوآمونیوم فسفات

🔹 الف) کشاورزی (کود کشاورزی):

• تحریک رشد ریشه: مخصوصاً در مراحل اولیه کاشت
• تأمین سریع فسفر و نیتروژن: برای گیاهان در خاک‌های فقیر
• افزایش گل‌دهی و میوه‌دهی در درختان میوه و صیفی‌جات
• کاربرد در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا محلول‌پاشی

🔹 ب) صنعت آتش‌نشانی:

• MAP در ترکیب پودرهای خاموش‌کننده آتش نوع ABC استفاده می‌شود. این پودر می‌تواند آتش‌های نوع A (مواد جامد)، B (مایعات قابل اشتعال) و C (گازها) را خاموش کند.

🔹 ج) تولید کودهای پیچیده (NPK):

• در ترکیب با سایر مواد مغذی برای تولید کودهای کامل با نسبت‌های مختلف

---

۵. مزایا و برتری‌ها

✅ قابل استفاده در خاک‌های اسیدی و قلیایی
✅ حاوی هر دو عنصر اصلی برای گیاهان
✅ بدون کلر، سدیم یا فلزات سنگین
✅ کاهش اتلاف فسفر به دلیل حلالیت کنترل‌شده
✅ مناسب برای مراحل اولیه رشد برای توسعه سریع‌تر گیاهچه‌ها

---

۶. نکات مصرف

• بهتر است MAP در عمق مناسب خاک یا نزدیک ریشه‌ها استفاده شود تا از شست‌وشو و تلف شدن فسفر جلوگیری گردد.
• نباید با کودهای قلیایی مخلوط شود (مانند آهک یا کودهای کلسیمی).
• در خاک‌های شور، مصرف بیش از حد MAP ممکن است باعث افزایش شوری خاک شود.

---

۷. نتیجه‌گیری

مونوآمونیوم فسفات فراتر از یک کود ساده، ابزاری هوشمند در مدیریت تغذیه گیاهان است. این ترکیب با بهره‌وری بالا، سادگی مصرف و ترکیب مغذی متعادل، به یکی از پرطرفدارترین کودهای فسفری جهان تبدیل شده است. همچنین استفاده از MAP در آتش‌نشانی نیز نشان می‌دهد که این ماده، فقط در مزرعه بلکه در امنیت و ایمنی نیز نقش‌آفرینی می‌کند.

---